Bok: «Vestlandet»

Fear and Loathing in Las Vestlandet, asfaltrøvarane frå vest: «Vestlandet» av Erlend O. Nødvedt

Eg vaks opp på vestlandsvegane. Gjennom ulike heimstader før eg byrja på skulen, og spesielt etter heile skuletida, var fartsårene i livet mitt hovudsakleg vegane mellom Stranda på Sunnmøre, Bergen med stor B, og Lærdal i Sogn — trekanten som formar ei avlang pil som peikar i vesterled.

Sleng på slektningar spreidd på alle tun og knausar, samt ei rekkje sumarferiar i onkels ulike Fordar oppigjennom åra, så har du ei solid antaking av alle vegane eg har sett frå baksetet, i bil, buss, båt, og — rett nok — ein del fly.

Det er desse vegane som er hovudpersonen i Erlend O. Nødtvedts «Vestlandet», med ein motstandsdyktig Camry i birolla som transportbeist. Joda, boka handlar rett nok om Yngve og Erlend som skal Finne Det Ekte Vestlandet medan dei bringer hovudskallen til talsrabulisten Anders Lysne heim til Lærdal, men som alle vestlendingar i rasutsette 2018 veit — du kjem ingen veg utan at vegen fører deg dit.

Anders Lysne var sjølv ein vegbyggjar, som opna 1800-talet med å tale Oslo midt imot då han nekta å bli tvungen i militærteneste — sjølv om lærdølene, fordi dei bygde ferdselsåra over Filefjell, eigentleg var fritekne frå dette. Lysne var ein av dei siste i landet som vart avretta, i 1803.

Han er kronologisk det første leddet i ein historisk raud tråd som Nødtvedt plantar som brøytestikker langs turen.

Eit utdrag frå boka som musikk i samarbeid med Erlend Apneseth Trio.

Det er synd å måtte henfalle til engelsk (sjølv om England rett nok er eit land endå lengre vest enn Noreg), men meir bokstaveleg road trip enn «Vestlandet» er det vanskeleg å få. Vegen har ei eiga vilje i denne boka, den buktar seg og kastar ryttarane dit den helst ser at dei skal.

Som ein fearandloathingsk feberdraum fér me innom ulike geografiske og ikkje-geografiske punkt her i vest — ulike tilstandar og personlegdomar uløyseleg knytt til vår fjerdedel av landet, uavhengig av tid og stad. Nokre har kalla det ei romantisering, men eg må nesten få kalle det ei deromantisering. I skildringa av våre særs pittoreske fossar, er det nesten ei livleggjering av suicidalt vatn som hiv seg utfor fjellsidene.

Før eg las denne boka — sein som eg er — farta eg innom den i ein diskusjon med ein ven, som talde den opp som ei av fleire i rekka av gode nynorskbøker. Det er den altså ikkje, det skarpe bergensmålet til Nødtvedt lesast framleis, i hovudet mitt godt hjulpe av at eg les heile boka med stemma eg har høyrd i ulike av hans opplesingar.

Men eg kan skjøne impulsen. Bergen er trass alt nynorskbyen, og Nødtvedt er i denne boka er uløyseleg knytt til den sjølvpåberopte vestnorske «fuck you, Oslo»-periferien, motstanden mot. Nødtvedt er på alle måtar ein nynorsking i bergensham, ein ulv i fåreklede, ein representant for denne lausrivingskrafta som er så sterk at vi for lengst hadde vore ein eigen nasjonstat, hadde det ikkje vore for at periferistane er minst like glad i å krangle med naboen om kvar grensa går, eller om ein snakkar brei nok dialekt, som å krangle med austmennene.

Berre for å ta eit eksempel frå Lærdal som Nødtvedt ikkje er innom — då målstrida stod på som verst var Lærdal midt i krysselden, grensa til austlandet som kommuna er, og ein bonde nekta kviga si å bli bedekt av den lokale avlsstuten. Eigaren var jo bokmålsbrukar! Det er også i Lærdal Bjørnstjerne Bjørnson vart kjefta på då han kom for å snakke sidemålets sak. Kvar mann, si inste grind, rett og slett då.

Samtidig hadde ikkje boka vore det den er utan byblikket Bergen bringer til omegnsfjordane. Reaksjonane distrikta har på «bygutadn» vert ei viktig del av korleis dei taklar situasjonane, dess lengre unna «bydn» dei er. Gjennom boka er eg uviss på kven av dei to som er djevelen eller engelen på skuldra til kven, men eg trur uansett at det er motstanden som vinner.

Skildringa av overgangen frå saleg hordalandsasfalt til buldrande sogneasfalt er til dømes treffande, sjølv om den vert tillagt noko mytologiserande om skilnaden mellom dei to folkeslaga — heller enn det som vel er følgjene av ulik prioritering i samferdslebudsjetta. Spørsmålet blir vel også om dette vil endre seg når denne heilage toeininga blir til eitt opphøgd vesen om nokre år.

I tillegg til å vere særs velskriven og morosam, treff nok boka ei tidsånd òg. Boka opererar med det nye vestlandsbegrepet — og landar i verda midt i oppladninga til regionreformen som lausriv Hordaland og Sogn og Fjordane-trioen frå resten av landsdelen — eit slags Vestland i Vestlandet om du vil, where the wild(est) things are.

Men det er ikkje ein rein hyllest heller, trass eit vell med referansar til ordfylte og ordknappe Vestnorske Folkeheltar, Velsigna Opplett, Ute som vil Inn, og Kvardagen Her Vest, tek Nødtvedt òg eit par nødvendige småoppgjer med si eiga mytologisering. For kva og kven er eigentleg denne turen til for? Det må du nesten lese den for å forstå.

Eg opplever dette som ei bok som beskriv mitt vestland, og den er eit innblikk inn den underdeilege vestnorske sjela som eg i framtida vil anbefale til alle som anten treng innsyn, eller treng å sjå seg sjølv utanfrå. Mi trønderske svigerfamilie treng nok denne boka.

Frå ein som elskar Vestlandet — fødd på Haukeland, oppvaksen i Sogn, feira 18-årsdagen på Stalheim, har stått på ski på Filefjell, og på eit tidspunkt meint at Esso på Skei har dei beste burgarane i verda — dette er (fjor)årets beste bok.

PS: Vi kjem aldri til å tilgi at du fortalte verda om sognadalarane, Erlend.